Czy nadmiar higieny i antybiotyki mogą zaszkodzić dziecku?

Chcąc chronić nasze maleństwo od pierwszych chwil życia, dbamy o to, by miało jak najmniejszy kontakt z bakteriami, które utożsamiamy z chorobami. Boimy się, że zaszkodzą naszemu maluchowi. I słusznie, bo troska o dziecko wpisana jest w nasze DNA. Okazuje się jednak, że na przestrzeni lat zaczęliśmy pojmować ją nieco inaczej.

Jeszcze kilkanaście lat temu nasi przodkowie żyli bliżej natury, a to oznacza, że nie mieli do dyspozycji tylu środków myjących i dezynfekujących, co my. Ich dieta była bogata w produkty sezonowe, wytwarzane lokalnie. Domy były wielopokoleniowe, a dzieci od pierwszych dni życia miały bliski kontakt z innymi (rodzeństwem, kuzynostwem).

Dziś świat wygląda zupełnie inaczej. Nie oznacza to, że mamy odejść od wszystkiego, co daje nam współczesny świat i diametralnie zmienić styl życia, warto jednak wiedzieć, jak wpływa on na kształtujący się mikrobiom dziecka.

Współczesny świat i flora bakteryjna jelit

Badania pokazują, że im bardziej dążymy do Zachodniego modelu życia, tym większe zaburzenia bioróżnorodności mikrobioty, a co za tym idzie – większe ryzyko zachorowań na tzw. choroby cywilizacyjne[1] (alergiczne, autoimmunizacyjne, nowotworowe, metaboliczne).

Im bardziej higieniczny styl życia, tym mniejsza ekspozycja na mikroorganizmy, które kształtują mikrobiom. To zmienia kolonizację jelitową, ale też zaburza pracę układu immunologicznego i predestynuje do rozwoju chorób alergicznych[2].

Ciekawe wnioski przynoszą też analizy badań naukowych, w których poddano ocenie występowanie chorób alergicznych u dzieci mieszkających na wsi (w gospodarstwach rolnych) w porównaniu z dziećmi zamieszkującymi tereny zurbanizowane.

U dzieci, które miały kontakt ze zwierzętami, a także często przebywały w stajniach czy stodołach (ekspozycja na siano) i regularnie spożywały produkty rolne (masła, sery, mleko), flora bakteryjna jelit charakteryzowała się większą bioróżnorodnością. Występowało u nich ponadto mniejsze ryzyko wystąpienia chorób alergicznych niż u ich rówieśników z miasta[3].

Antybiotyki a bakterie jelitowe

Niekorzystnie na florę bakteryjną jelit działają też antybiotyki. Ich wynalezienie zrewolucjonizowało współczesną medycynę, a dzięki nim udało się uratować miliony osób. Specjaliści jednak coraz częściej zwracają uwagę na fakt, że ta grupa leków bywa stosowana za często, niejednokrotnie niezgodnie z obowiązującymi wskazaniami. Podawanie antybiotyków rutynowo, zwłaszcza o szerokim spektrum działania, skutkuje zaburzeniem homeostazy mikroflory jelitowej[4].

Antybiotyki, ale też niesteroidowe leki przeciwzapalne dostępne w Polsce bez recepty powinny być zawsze stosowane zgodnie ze wskazaniami lekarskimi. W trakcie kuracji trzeba pamiętać o stosowaniu dobrej jakości probiotyku, którego podawanie należy kontynuować jeszcze przez ok. dwa tygodnie po zakończeniu antybiotykoterapii. Tylko który z preparatów wybrać?

U noworodków większą zdolność do budowania zróżnicowanej mikrobioty jelitowej mają probiotyki wieloszczepowe. Tych też jest kilka, ale najlepiej wybrać taki, o udowodnionej skuteczności i bezpieczeństwie stosowania u noworodków w tym tych urodzonych przedwcześnie. Probiotyki wieloszczepowe zaleca się stosować w okresie niedostatecznej kolonizacji bakteryjnej przewodu pokarmowego, np. u noworodków urodzonych drogą cesarskiego cięcia lub karmionych mlekiem modyfikowanym, ale też u dzieci po kuracji antybiotykowej (także w okresie okołoporodowym). Dzięki bioróżnorodności i synergii działania probiotyków wieloszczepowych wspierają one trawienie i wchłanianie substancji odżywczych, wytwarzają część witamin niezbędnych do prawidłowego wzrostu i rozwoju dziecka oraz stymulują układ odpornościowy do produkcji przeciwciał wspierając funkcjonowanie układu odpornościowego. Dzięki swoim właściwościom zwiększają też wydzielanie śluzu w jelitach, który jest bogaty w substancje przeciwdrobnoustrojowe, wspomagające trawienie i umożliwiające rozwój pożytecznym bakteriom probiotycznym. Prawidłowa mikrobiota jest jednym z elementów, które wpływają na skrócenie czasu trwania nieutulonego płaczu w kolce niemowlęcej, co zostało potwierdzone w badaniu klinicznym[5].

Co możemy zrobić, aby wspomóc kształtowanie się mikrobiomu?

Kształtowanie się mikrobiomu to proces, który trwa pierwsze trzy lata życia dziecka. Na jego kształt wpływ ma nie tylko rodzaj porodu i sposób karmienia, ale też dieta, styl życia, ekspozycja na czynniki środowiskowe. To elementy, na który mamy duży wpływ.

Starajmy się zatem pozwolić dziecku poznawać świat wszystkimi zmysłami. Nie zabraniajmy mu wkładania zabawek do buzi, a wręcz przeciwnie – to nie tylko daje mu kontakt z bakteriami i ćwiczy jego układ odpornościowy, ale też stymuluje rozwój.

Jeśli mamy zwierzęta, nie ograniczajmy im kontaktu z dzieckiem (zawsze jednak powinno się to odbywać pod czujnym okiem dorosłego). Staracie się też spotykać z innymi rodzinami z dziećmi.

Możecie brać udział w zajęciach, np. sensorycznych lub umuzykalniających. Dla najmłodszych to świetna zabawa, a dla rodziców możliwość spotkania się z innymi i wymiany doświadczeń.

Dajmy się też dziecku pobrudzić! Zabawy w piasku, raczkowanie po trawie czy zbieranie szyszek w lesie to nie tylko dobrze spędzony z dzieckiem czas, ale też wsparcie dla jego mikrobiomu.

Higiena? Tak, ale z głową! Na pewno słyszeliście, że brudne dziecko to szczęśliwe dziecko. Wiele w tym prawdy! Maluch, który może swobodnie poznawać świat, bardzo chętnie go eksploruje. A jakie zabawy mogą go do tego zachęcić?

fot.: Adobe Stock

Błotne babki Zabawa w piasku jest rewelacyjna, ale kiedy mamy do dyspozycji błoto, jest jeszcze lepsza. Weźcie ze sobą foremki, wiaderka i łopatki. Możecie budować błotne zamki lub gotować błotne zupy.

fot.: pixabay.com

Kiedy dziecko zaczyna chodzić, chętnie bada różne faktury. Podoba mu się chodzenie po piasku i trawie, ale najbardziej ciągnie je do kałuż. Wspaniale! Ubierzcie wygodne kalosze, odpowiednie ubrania i dobrze się bawicie.

fot.: Adobe Stock

Tor przeszkód... Kto powiedział, że można raczkować wyłącznie po czystej podłodze w mieszkaniu? Jeśli macie ogród, na trawniku przygotujcie tor przeszkód. Poukładajcie zabawki, które zachęcą maluszka do przemieszczania się.

fot.: Adobe Stock

Wizyta na wsi! Większość dzieci ogląda zwierzęta gospodarskie wyłącznie na kartkach książek. Warto to zmienić. Wiele gospodarstw zaprasza do siebie najmłodszych, gdzie mogą zobaczyć konie, krowy, owce, gęsi i świnki w swoim naturalnym środowisku.

fot.: Adobe Stock

Bibliografia:

[1] Gregorczyk-Maślanka K., Kurzawa R., Mikrobiota organizmu ludzkiego i jej wpływ na homeostazę immunologiczną – część II, Alergia Astma Immunologia 2016, 21 (3): 151-155.

[2] West CE, Jenmalm M, Prescott S. The gut microbiota and its role in the development of allergic disease: a wider perspective. Clin Exp Allergy 2015; 45: 43-53.

[3] Schröder P, Li J, Wong G i wsp. The rural-urban enigma of allergy: what can we learn from studies around the world?, Pediatr Allergy Immunol 2015; 26: 95-102.

[4] Węgielska I., Suliburska J., Wpływ leków na mikroflorę jelitową, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2016, tom 7, nr 1, 1-7.

[5] Baldassarre ME, Di Mauro A, Tafuri S, Rizzo V, Gallone MS, Mastromarino P, Capobianco D, Laghi L, Zhu C, Capozza M, Laforgia N. Effectiveness and Safety of a Probiotic-Mixture for the Treatment of Infantile Colic: A Double-Blind, Randomized, Placebo-Controlled Clinical Trial with Fecal Real-Time PCR and NMR-Based Metabolomics Analysis. Nutrients. 2018 Feb 10;10(2):195. doi: 10.3390/nu10020195. PMID: 29439395; PMCID: PMC5852771.